Ga naar de inhoud 
Laatste update 1 maart 2024
Het gebruik maken van wisselteelt in de moestuin raad ik iedereen aan. Het heeft vele voordelen en maakt het moestuinplezier na wat planning écht een stuk groter.
Maar wat is dit nu eigenlijk?
Wisselteelt wordt ook wel gewasrotatie of vruchtwisseling genoemd. Het is een eeuwenoude methode waarbij jaarlijks verschillende gewassen in een bepaalde volgorde worden geteeld op een stuk grond.
Door gewassen jaarlijks te verplaatsten, wordt de opbouw van onder andere ziekten en plagen hiervan verminderd. Daarnaast heeft elk gewas specifieke voedingsbehoeften. Door gewassen te roteren, wordt voorkomen dat de bodem uitgeput raakt van voedingsstoffen. Sommige gewassen nemen bijvoorbeeld veel stikstof op, terwijl andere meer behoefte hebben aan fosfor of kalium. Door af te wisselen, krijgt de bodem de kans om te herstellen. Het maken van een wisselteeltschema is een eerste stap.
Inhoudsopgave
De voordelen van wisselteelt in de moestuin
Voordat we beginnen met het maken van een wisselteeltschema zet ik graag nog even de voordelen op een rij. Je wilt immers wel weten waar je het allemaal voor doet 😉
Ziektepreventie: Door gewassen elk jaar op een andere plek te zetten, wordt de opbouw van ziekteverwekkers in de bodem verminderd. Sommige ziekten hebben specifieke gastheren, en door de locatie van gewassen te veranderen, worden de ziekteverwekkers gedwongen hun leefomgeving te verlaten.
Plaagbeheersing: Plagen hebben vaak specifieke voorkeuren voor bepaalde gewassen. Door deze gewassen te roteren, wordt de populatie van plagen onderbroken, wat leidt tot een afname van plagen in de tuin.
Bodemgezondheid: Elke gewassoort heeft een andere voedingsbehoefte en put de bodem op verschillende manieren uit. Door te roteren wordt voorkomen dat specifieke voedingsstoffen uitgeput raken, en wordt de algehele bodemstructuur en -gezondheid verbeterd.
Optimalisatie van opbrengst: Door zorgvuldig te plannen welke gewassen elkaar opvolgen, kunnen tuinders de opbrengst maximaliseren. Sommige gewassen verbeteren de bodemstructuur, terwijl andere stikstof fixeren of organische stof toevoegen.
Vraag je, je nu af wat de nadelen zijn? Die krijgen geen eigen hoofdstuk want dat is echt minimaal. Als we er dan toch 2 moeten noemen;
- het vereist eventjes een planning
- soms kan het telen van een bepaald gewas niet in je schema passen
Wisselteeltschema voor in de moestuin
Je kunt het wisselteeltschema helemaal naar wens opstellen. Als voorbeeld heb ik een wisselteeltschema gemaakt voor 4 wisselteelt vakken in de moestuin.
Voorbeeld schema wisselteelt in de moestuin
| Seizoen/Jaar | Vak 1 | Vak 2 | Vak 3 | Vak 4 |
|---|---|---|---|---|
| Jaar 1 | Tomaten | Wortelgewassen | Peulvruchten | Koolgewassen |
| Jaar 2 | Bladgroenten | Aardappelen | Tomaten | Wortelgewassen |
| Jaar 3 | Uien/familie Allium | Peulvruchten | Bladgroenten | Aardappelen |
| Jaar 4 | Koolgewassen | Wortelgewassen | Uien/familie Allium | Peulvruchten |
De indeling van gewassen gaat bij wisselteelt in de moestuin per gewasfamilie. Er zijn veel gewasfamilies waar weer heel veel gewassen soorten onder vallen. Hieronder laat ik een overzicht zien van 10 gangbare gewasfamilies. Houd er rekening mee dat sommige gewassen in meerdere gewasfamilies kunnen vallen. Dit is afhankelijk van classificaties en variëteiten. Na de gewasfamilies vertel ik uitgebreid hoe je alles in praktijk brengt.
1. Schermbloemigen
- Wortelen
- Selderij
- Peterselie
- Dille
- Venkel
- Pastinaak
- Koriander
- Komijn
- Karwij
- Anijs
2. Nachtschadefamilie
- Tomaten
- Aardappelen
- Paprika’s
- Aubergines
- Pepers
- Tomatillo
- Rode aalbes
- Tabak
- Goji-bes
- Physalis
3. Kruisbloemigen
- Kool
- Broccoli
- Bloemkool
- Radijs
- Boerenkool
- Spruitjes
- Mosterd
- Rucola
- Mizuna
- Raapstelen
4. Composieten sla
- Witlof
- Artisjok
- Paardebloem
- Endive (Andijvie)
- Radicchio
- Zonnebloem
- Kamille
- Boerenwormkruid
- Ganzenbloem
5. Peulvruchtenfamilie
- Bonen
- Erwten
- Linzen
- Kikkererwten
- Sojabonen
- Klaver
- Luzerne
- Tuinbonen
- Mungbonen
- Pronkbonen
6. Grassenfamilie
- Maïs
- Tarwe
- Haver
- Gerst
- Rogge
- Rijst
- Gierst
- Sorghum
- Suikerriet
- Quinoa
7. Rozenfamilie
- Aardbeien
- Appels
- Peren
- Kersen
- Perziken
- Pruimen
- Abrikozen
- Amandelen
- Frambozen
- Bramen
8. Leliefamilie
- Uien
- Knoflook
- Prei
- Bieslook
- Lente-uien
- Sjalotten
- Look-zonder-look
- Daslook
- Chinese bieslook
- Egyptische ui
9. Zonnebloemfamilie
- Artisjok
- Sla
- Witlof
- Paardebloem
- Kamille
- Boerenwormkruid
- Ganzenbloem
- Goudsbloem
- Kostbaarheden
- Aster
10. Rucolafamilie
- Rucola
- Mosterd
- Koolzaad
- Radijs
- Waterkers
- Mizuna
- Raapstelen
- Chinese kool
- Broccoli raab
- Gele mosterd
Wisselteelt praktisch toepassen in de moestuin
Leuk al die schema’s, maar hoe breng je dit nu in de praktijk. Pak pen en papier, een excel sheet of je moestuinplanner en ga aan de slag.
Stap 1: Plannen van de rotatiecyclus
Begin met het bepalen van de duur van de cyclus, bijvoorbeeld vier jaar. Bedenk welke gewassen je wilt telen en verdeel ze op basis van gewasfamilies. Maak een overzichtelijk schema dat aangeeft welke gewassen elk jaar worden geteeld en op welke locaties in de moestuin. Dit kun je uittekenen, uitschrijven of in een tabel zetten zoals ik hierboven heb gedaan.
Stap 2: Plant niet dezelfde familie
Zorg ervoor dat gewassen uit dezelfde familie elkaar niet direct opvolgen in het wisselteeltschema. Dit is essentieel om de opbouw van specifieke ziekten en plagen te voorkomen die vaak gerelateerd zijn aan een bepaalde gewasfamilie. Plan de rotatie zo dat gewassen van dezelfde familie op “veilige” afstand van elkaar worden geteeld.
Stap 3: Gebruik groenbemesters
Mijn advies is om groenbemesters in het schema op te nemen. Groenbemesters, zoals klaver of luzerne, worden geteeld om de bodem te verbeteren, maar worden niet primair voor consumptie geplant. Ze dragen bij aan het verrijken van de bodem met voedingsstoffen, het toevoegen van organisch materiaal en het verbeteren van de bodemstructuur.
Stap 4: Aandacht voor bodemgezondheid
Besteed aandacht aan de algemene gezondheid van de bodem. Voeg regelmatig organisch materiaal toe, voer bodemtests uit om de voedingsstatus te beoordelen, en monitor de bodemstructuur. Deze maatregelen dragen bij aan een vruchtbare bodem die belangrijk is voor een succesvolle wisselteelt.
Tips voor beginners in wisselteelt
Had je voor het lezen van mijn blog nog nooit van wisselteelt gehoord en wil je dit toepassen in je moestuin? Dan zijn er hier nog wat tips:
Begin eenvoudig en leer geleidelijk
- Start met een eenvoudig wisselteeltschema voor een paar gewassen en breid dit geleidelijk uit naarmate je meer ervaring opdoet. Beginnen met een te ingewikkeld schema kan overweldigend zijn en tot verwarring leiden.
- Kies enkele basisgewassen die je graag wilt telen en die goed gedijen in jouw klimaat en bodem. Leer over hun behoeften en familieclassificaties.
- Houd een eenvoudig logboek bij waarin je aantekeningen maakt over welke gewassen je elk jaar op welke locatie hebt geteeld. Dit helpt bij het bijhouden van je wisselteeltschema en het evalueren van de resultaten.
- Luister naar je tuin: Observeer de gezondheid van je planten, bodemstructuur en eventuele tekenen van ziekten of plagen. Pas je wisselteeltschema aan op basis van de prestaties en behoeften van je moestuin.
- Leer van ervaring: Wisselteelt is een evoluerend proces. Neem de tijd om te leren van seizoen tot seizoen. Ontdek wat wel en niet werkt in jouw specifieke omstandigheden en pas je aanpak indien nodig aan.
Veelgestelde vragen
Wat is het verschil tussen wisselteelt en voor-en nateelt?
Wisselteelt is het rouleren van gewassen per jaar om de gezondheid van de bodem te verbeter en ziekten en plagen te verminderen. Bij voor- en nateelt teel je op dezelfde locatie in één seizoen eerst een gewas (voorteelt), gevolgd door direct daaropvolgend een ander gewas (nateelt) om het gebruik van de ruimte en middelen te optimaliseren.
Zijn er gewassen die niet goed passen bij wisselteelt in de moestuin?
Hoewel wisselteelt op veel gewassen kan worden toegepast, zijn er enkele uitzonderingen. Bijvoorbeeld, aardbeien hebben specifieke ruimtevereisten en groeien vaak op dezelfde locatie meerdere jaren. Daarnaast zijn sommige eenjarige kruiden of bloemen minder vatbaar voor bodemgerelateerde problemen en kunnen flexibeler worden geteeld. Over het algemeen kan wisselteelt echter op veel voorkomende moestuingewassen worden toegepast voor optimale resultaten.
Moet ik bij wisselteelt ook rekening houden met combinatieteelt?
Ja, combinatieteelt is een belangrijk aspect om in overweging te nemen, vooral wanneer je werkt met wisselteelt. Combinatieteelt houdt in dat je gewassen plant die elkaar wederzijds ten goede komen of die elkaars groei bevorderen, terwijl ze mogelijk ook bescherming bieden tegen plagen.
